اگر این روزها درگیر انتخاب نرمافزار BPMS برای سازمانتان هستید، احتمالاً این سؤال «ویژگیهای یک نرمافزار BPMS کارآمد چیست؟» چند باری برایتان مطرح شده است. از یک طرف همه دربارهی اتوماسیون فرایند و حذف کارهای دستی صحبت میکنند، از طرف دیگر، بازار پر از محصولاتی است که هر کدام خودشان را «بهترین گزینه» معرفی میکنند. در چنین فضایی، شناخت دقیق ویژگیهای BPMS کارآمد پیششرط موفقیت پروژههای تحول دیجیتال است.
در این مقاله از سماتوس، بهصورت تحلیلی و مفهومی مرور میکنیم که یک نرمافزار BPMS خوب دقیقاً باید چه قابلیتهایی داشته باشد و هرکدام از این قابلیتها چگونه بر کیفیت اجرای فرایندهای سازمان تأثیر میگذارند.
BPMS چیست؟
نرمافزار BPMS یا Business Process Management System بستری است که به سازمانها کمک میکند فرایندهای کاریشان را طراحی، مدلسازی، اجرا، نظارت و بهبود دهند. به بیان ساده، اگر فرایندهای سازمان را ستون فقرات عملیات روزانه بدانیم، BPMS مغز هوشمندی است که این ستون فقرات را زنده، پویا و قابلبهینهسازی نگه میدارد.
سیستمهای مدیریت کسب و کار کارآمد مثل BPMS پیوند فقط یک ابزار نرمافزاری ساده نیستند؛ بلکه مجموعهای از قابلیتها ارائه میدهند که از «طراحی» تا «اجرای واقعی گردش کار» و «تحلیل عملکرد» را به هم متصل میکنند. برای مثال، فرایندی مثل «درخواست خرید» یا «مرخصی پرسنل» را تصور کنید: معمولاً این کارها با ایمیل، پیامرسان یا فرمهای پراکنده انجام میشود. اما BPMS همین جریانهای پراکنده را در قالب یک مسیر استاندارد، قابلپیگیری و خودکار درمیآورد.
از جمله ویژگیهای یک BPMS خوب این است بتواند فرایندها را با استانداردهایی مثل BPMN مدل کند، آنها را اجرا کند، دادهها را تحلیل کند و به تیمها کمک کند فرایندهای سازمانی را شفافتر، سریعتر و بدون خطا جلو ببرند.
نرم افزار BPMS کارآمد چه ویژگیهایی دارد؟
در ادامه، ویژگیهای یک BPMS خوب را بهصورت بخشبخش بررسی خواهیم کرد.
۱. پشتیبانی از استانداردهای مدلسازی رایج
برای اینکه یک سازمان بتواند فرایندهایش را بهدرستی تعریف و اجرا کند، ابزار باید زبان مشترک داشته باشد. اینجاست که استانداردهایی مثل BPMN و DMN اهمیت پیدا میکنند.
BPMN کمک میکند تا «جریان فرایند» را با نمادهای استاندارد رسم کنید؛ مثل گیتویها، رویدادها و فعالیتها. این استاندارد باعث میشود مدل فرایند، نهتنها برای تحلیلگران و مدیران قابلفهم باشد، بلکه تیم فنی و خود BPMS نیز بتوانند اجرای دقیق آن را تضمین کنند. به همین دلیل، یکی از پایهایترین قابلیتهای BPMS همین سازگاری کامل با BPMN است.
از طرف دیگر، DMN برای تعریف «قوانین تصمیمگیری» بهکار میرود. مثلاً اگر در یک فرایند مرخصی بخواهید مشخص کنید «اگر میزان مرخصی کمتر از سه روز بود، نیاز به تأیید مدیر ارشد نیست»، این منطقها باید در یک موتور تصمیمگیری استاندارد ثبت شوند.
بنابراین هر نرمافزار مدیریتی که ادعای «بهترین نرمافزار BPMS» را دارد، باید حتماً پشتیبانی شفاف، کامل و بدون محدودیت از BPMN و DMN ارائه کند.
۲. طراحی و مدلسازی فرایند با رابط کاربری ساده و قابلفهم
دومین ویژگی BPMS کارآمد این است که ابزار مدلسازی آن، بدون نیاز به مهارت فنی تخصصی، امکان طراحی فرایندها را فراهم کند؛ چون هرچقدر هم که یک نرمافزار BPMS از نظر فنی قدرتمند باشد، اگر مدلسازی فرایند در آن پیچیده باشد، سازمان نمیتواند از ظرفیت واقعی سیستم استفاده کند. محیط Drag & Drop، آیکونهای شناختهشده BPMN و نمایش گرافیکی خوانا باعث میشود تحلیلگر، مدیر و حتی کارمند غیرتخصصی بتوانند جریان فرایند را درک و اصلاح کنند.
رابط کاربری ساده نهتنها سرعت پیادهسازی را بالا میبرد، بلکه هزینه آموزش و مقاومت کاربران را نیز کاهش میدهد. برای مثال، اگر تیم منابع انسانی بخواهد فرایند «ارزیابی عملکرد» را تغییر دهد، باید بتواند این کار را بدون نیاز به توسعهدهنده یا کدنویسی انجام دهد. این همان نقطهای است که تفاوت بین یک BPMS خوب و یک سیستم سنگین و ناکارآمد مشخص میشود.
۳. موتور اجرای قدرتمند برای مدیریت همزمان تراکنشهای مختلف
قلب تپندهی هر نرمافزار BPMS موتور اجرای فرایند است؛ بخشی که مدلهای BPMN را از حالت «نقشه روی کاغذ» به جریان واقعی کار در سازمان تبدیل میکند. در واقع BPMS زمانی کارآمد است که چندین فرایند را همزمان اجرا کند، صفها را مدیریت کند و در صورت افزایش حجم عملیات، عملکرد نرمافزار را قربانی نکند. در سازمانهایی که روزانه صدها یا هزاران درخواست مانند مرخصی، خرید یا تایید فاکتور وجود دارد، این توان پردازشی اهمیت حیاتی دارد.
از سوی دیگر، مدیریت تراکنشها برای جلوگیری از خطا و ایجاد یکپارچگی داده بسیار ضروری است. فرض کنید در فرایند «پرداخت به تامینکننده»، بخشی از فرایند موفق انجام میشود اما بخش دیگر با مشکل روبهرو میشود؛ موتور اجرای فرایند باید بتواند این حالت را مدیریت، عملیات را متوقف و و از بروز دادههای ناقص جلوگیری کند. هرچه این موتور پایدارتر و هوشمندتر باشد، ریسک خطا در اجرای فرایندهای کلیدی سازمان کمتر خواهد بود.
۴. خودکاری کردن قوانین کسبوکار و مدیریت تغییرات
در بسیاری از فرایندها، تصمیمگیریها بر اساس مجموعهای از قوانین تکرارشونده انجام میشود؛ از قوانین اعتبارسنجی گرفته تا مسیرهای تأیید. در یک نرمافزار BPMS کارآمد، قوانین کسبوکار از طریق ابزارهای مستقل و قابلمدیریت پیادهسازی میشود تا تغییرات در آنها بدون نیاز به بازطراحی کل فرایند امکانپذیر باشد. استفاده از جدولهای تصمیم، Rule Engine و استانداردهایی مثل DMN این انعطاف را به سازمان میدهد.
مزیت اصلی این نوع اتوماسیون این است که تیمها میتوانند تغییرات کسبوکار را بهسرعت اعمال کنند. مثلاً در فرایند «تایید درخواست خرید»، اگر سقف مبلغ تغییر کند یا نیاز به یک شرط جدید باشد، مدیر فرایند باید بتواند تنها با ویرایش قوانین، مسیر اجرای فرایند را تنظیم کند. این موضوع باعث میشود سازمان در برابر تغییرات بازار، مقررات و سیاستهای داخلی سریعتر و چابکتر واکنش نشان دهد.
۵. فرمساز پویا و انعطافپذیر
در بسیاری از فرایندهای سازمانی، فرمها نقطه ورود اطلاعات هستند و کیفیت اجرای فرایند تا حد زیادی به ساختار همین فرمها بستگی دارد. در نتیجه ویژگی BPMS کارآمد این است که فرمسازی در آن کاملاً پویا، قابلسفارشیسازی و بدون نیاز به کدنویسی باشد. امکاناتی مثل Drag & Drop، فیلدهای شرطی، اعتبارسنجی خودکار و امکان اتصال فرم به دادههای بیرونی، کار طراحی فرایندها را بسیار سریعتر و دقیقتر میکند.
اهمیت انعطاف فرمساز زمانی مشخص میشود که سازمان نیاز به ایجاد یک تغییر کوچک اما فوری داشته باشد؛ مثلاً افزودن فیلد «دلیل مرخصی» یا اصلاح یک گزینه انتخابی. اگر این کار نیازمند تیم فنی باشد، BPMS عملاً چابکی خود را از دست میدهد. اما فرمسازی پویا کمک میکند مدیر فرایند در چند دقیقه تغییر را اعمال کرده و فرایند بدون توقف ادامه پیدا کند؛ به همین دلیل این موضوع در انتخاب نرمافزار BPMS اهمیت زیادی دارد.
۶. یکپارچگی آسان با سیستمهای دیگر
یکی دیگر از ویژگیهای BPMS کارآمد قابلیت یکپارچگی آسان با سیستمهای دیگر است؛ چرا که هیچ سازمانی فقط با یک سیستم کار نمیکند و بخش مالی، منابع انسانی، CRM، انبار و اتوماسیون اداری دائماً در حال تبادل اطلاعاتاند. بنابراین کارآمدی BPMS در این است که بتواند از طریق APIها، وبسرویس و کانکتورهای آماده با این سیستمها ارتباط برقرار کند. وقتی این اتصال استاندارد و پایدار باشد، دادهها دوباره وارد نمیشوند و خطاهای انسانی به حداقل میرسد.
برای مثال، در فرایند «درخواست خرید»، BPMS باید بتواند قیمت کالا را از سیستم انبار دریافت کند و پس از تأیید، اطلاعات سفارش را به سیستم مالی منتقل کند. اگر این ارتباط بهصورت خودکار انجام نشود، سرعت اجرای فرایند به شدت کاهش مییابد. یکپارچگی خوب باعث میشود BPMS بهجای یک ابزار مجزا، به «مغز مرکزی» فرایندهای سازمان تبدیل شود؛ موضوعی که در انتخاب نرمافزار BPMS کاملاً تعیینکننده است.
۷. داشبوردهای نظارتی و گزارشدهی سریع
یکی از قابلیتهای مهم در انتخاب نرمافزار مدیریت فرایند کسبوکار قابلیت داشبوردهای نظارتی و گزارشدهی سریع است؛ چون بدون دادههای دقیق، هیچ فرایندی قابلبهینهسازی نیست. بنابراین نرمافزار BPMS باید وضعیت اجرای هر فرایند، نقاط گلوگاهی، زمانهای انتظار، عملکرد واحدها و حجم کار را در قالب نمودارها و گزارشهای قابلدرک نمایش دهد تا مدیران بتوانند با یک نگاه بفهمند کدام فرایند نیاز به اصلاح دارد.
قابلیت گزارشدهی سریع، علاوه بر تحلیل، به تصمیمگیری عملیاتی هم کمک میکند. برای مثال، اگر در فرایند «پردازش فاکتورها» صف تایید مدیر مالی طولانی شده باشد، سیستم میتواند این موضوع را به مدیر بالادستی اطلاع دهد یا پیشنهاد تغییر مسیر تأیید را ارائه کند. این نوع شفافیت باعث میشود سازمان بهصورت هوشمند و واکنشپذیر عمل کند و فرایندها دائماً در مسیر بهبود باشند.
۸. کنترل دسترسی و امنیت چندلایه
از آنجایی که نرمافزار BPMS در قلب عملیات سازمان قرار میگیرد و انواع دادههای حساس در آن جابهجا میشود، امنیت باید از پایه در آن طراحی شده باشد؛ در نتیجه یکی از ویژگیهای مهم BPMS کارآمد این است که کنترل دسترسی مبتنی بر نقش (رتبه پرسنل)، احراز هویت چندمرحلهای و رمزنگاری دادهها را بهصورت یکپارچه پشتیبانی کند. هر کاربر فقط به بخشهایی دسترسی دارد که واقعاً به آن نیاز دارد؛ و این کنترل دقیق جلوی بسیاری از خطاهای انسانی یا سوءاستفادههای احتمالی را میگیرد.
لایههای امنیتی از سطح ورود کاربر شروع میشود، اما به همینجا ختم نمیگردد. دادههایی که بین BPMS و سایر سامانهها تبادل میشوند، باید رمزنگاریشده باشند و گزارش فعالیت کاربران نیز باید قابلردیابی باشد؛ مثلا تصور کنید در یک فرایند مالی، تغییر کوچکی اشتباهی ایجاد شود؛ اگر BPMS امکان ثبت و ردیابی تمام اقدامات کاربران را داشته باشد، یافتن منبع مشکل بسیار سریعتر خواهد بود.
۹. مقیاسپذیری و عملکرد مناسب برای سازمانهای کوچک تا بزرگ
یک BPMS زمانی ارزش واقعی خود را نشان میدهد که با افزایش کاربران، گردش کارها یا حجم درخواستها همچنان پاسخگو باقی بماند. مقیاسپذیری به این معناست که سیستم بتواند بدون افت سرعت، فرایندهای بیشتری را مدیریت کند؛ چه در یک شرکت ۲۰ نفره، چه در یک سازمان ۵۰۰۰ نفره. این موضوع معمولاً به معماری نرمافزار، نحوه مدیریت صفها و طراحی موتور اجرای فرایند بستگی دارد.
برای مثال، سازمانی را تصور کنید که در ابتدا روزانه ۵۰ درخواست ایجاد میکند و پس از یک سال، این حجم به ۳۰۰ یا ۵۰۰ درخواست میرسد. اگر سیستم طوری طراحی شده باشد که با افزایش بار کاری دچار کندی، خطا یا توقف شود، عملاً هزینه دوبارهکاری و تعویض BPMS بسیار سنگین خواهد بود. بنابراین انتخاب سیستمی که از ابتدا برای رشد سازمان آماده باشد، یک معیار کلیدی در انتخاب نرمافزار BPMS محسوب میشود.
۱۰. مکانیزمهای پایداری، پشتیبانگیری و تداوم خدمات
BPMS در مرکز عملیات سازمان قرار دارد، بنابراین هرگونه اختلال در آن میتواند جریان کار دهها واحد را متوقف کند. به همین دلیل وجود مکانیزمهای پایداری، نسخههای پشتیبان منظم و برنامههای تداوم خدمات یکی از حیاتیترین معیارها در قابلیتهای BPMS است. این مکانیزمها تضمین میکنند که حتی اگر یک بخش از سیستم دچار مشکل شود، خدمتدهی بلافاصله از سرور جایگزین ادامه پیدا کند.
این ویژگیها در سازمانهایی که فرایندهای مالی، منابع انسانی یا خدمات مشتری در BPMS اجرا میشود اهمیت بیشتری پیدا میکند. فرض کنید پایگاه داده برای چند دقیقه از دسترس خارج شود؛ سیستم باید بتواند آخرین نسخه ایمن را بازیابی کرده و از توقف فرایندها جلوگیری کند.
۱۱. تجربه کاربری مناسب برای کارمندان و مدیران
از جمله ویژگیهای یک BPMS خوب این است که تجربه مناسبی برای مدیران و کارمندان ایجاد کند؛ زیرا حتی اگر BPMS از نظر فنی بسیار قدرتمند باشد، بدون تجربه کاربری مناسب، پذیرش آن در سازمان سخت خواهد بود. کارکنان باید بتوانند کارتابل خود را سریع ببینند، وظایف را بدون سردرگمی انجام دهند و مسیر هر درخواست را بفهمند. طراحی ساده، نمایش شفاف وظایف و امکان انجام عملیات بدون کلیکهای اضافی، مهمترین عناصر یک تجربه کاربری مؤثر هستند.
در سمت مدیران، اعلانهای هوشمند و کارتابلهای اولویتبندیشده اهمیت زیادی دارد. مثلاً مدیر باید بهطور خودکار درباره تأخیرها، صفهای طولانی یا درخواستهای فوری اطلاع داشته باشد. چنین امکاناتی باعث میشود BPMS فقط ابزاری برای اجرای فرایند نباشد، بلکه به یک همراه عملیاتی برای تیمها تبدیل شود که سرعت کار را بالا میبرد و خطاها را کاهش میدهد.
جمعبندی
در این مقاله بررسی کردیم که ویژگیهای یک نرمافزار BPMS کارآمد چیست و چرا انتخاب درست در این حوزه میتواند کیفیت اجرای فرایندها و سرعت تصمیمگیری سازمان را بهطور چشمگیری بهبود دهد. گفتیم که یک نرمافزار BPMS تنها زمانی ارزش واقعی پیدا میکند که مجموعهای از قابلیتهای یکپارچه (از مدلسازی استاندارد و موتور اجرای قوی تا امنیت، مقیاسپذیری و یکپارچگی سیستمها) بهصورت هماهنگ عمل کنند.
در ادامه به این موضوع پرداختیم که استانداردهای BPMN و DMN چگونه زبان مشترکی برای تفسیر و اجرای فرایندها ایجاد میکنند، فرمساز پویا چطور سرعت تنظیم فرایندها را بالا میبرد، و چرا داشبوردهای مدیریتی و گزارشدهی بلادرنگ برای بهبود مستمر حیاتی هستند. همچنین دیدیم امنیت چندلایه، انعطاف توسعهی کمکد/بدونکد، و توانایی BPMS در یکپارچگی با سایر سامانهها چگونه یک سیستم را از «یک ابزار ساده» به «زیرساخت تحول دیجیتال» تبدیل میکند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و درخواست دموی نرمافزار اتوماسیون اداری و BPMS پیوند، با همکاران ما در سماتوس تماس بگیرید.
سوالات متداول
- پشتیبانی از استانداردهای مدلسازی رایج (BPMN و DMN)
- طراحی و مدلسازی فرایند با رابط کاربری ساده و قابلفهم
- موتور اجرای قدرتمند با قابلیت اجرای همزمان و مدیریت تراکنشها
- اتوماسیون قوانین کسبوکار با امکان مدیریت تغییرات
- فرمساز پویا و انعطافپذیر
- یکپارچگی آسان با سیستمهای دیگر
- داشبوردهای نظارتی و گزارشدهی سریع
- کنترل دسترسی و امنیت چندلایه
- مقیاسپذیری و عملکرد مناسب برای سازمانهای کوچک تا بزرگ
- مکانیزمهای پایداری، پشتیبانگیری و تداوم خدمات
- تجربه کاربری مناسب برای کارمندان و مدیران
ترکیب مدلسازی ساده، اجرای قابلاتکا و امکان تحلیل بلادرنگ و…. سیستمی که این بخشها را یکپارچه ارائه دهد، امکان کنترل و بهبود مستمر فرایندها را فراهم میکند.
انتخاب BPMS زمانی درست است که نیازهای سازمان بررسی شود و عواملی مثل امنیت، مقیاسپذیری، سرعت، فرمسازی و یکپارچگی سیستمها سنجیده شوند. تست نسخه دمو بهترین راه برای تطبیق این معیارها با شرایط واقعی سازمان است.
BPMS با حذف کارهای تکراری، همسانسازی گردش کار و شفافسازی وضعیت عملیات، فرایندها را خودکار و قابلپیگیری میکند که نتیجه آن کاهش خطا، سرعت بیشتر و امکان بهبود دائمی است.